Twaalf uur in een vliegtuig en een domme film. Maar Dizu Plaatjies (50) stapt meteen een café op Schiphol binnen voor een interview. Hij houdt zijn muts op en zijn jas aan, want het verschil met het zomerse Kaapstad is wel erg wreed. Zo ziet hij er onopvallend uit in vergelijking met zijn podium-look: beschilderd gezicht, felgekleurde doek om het hoofd geknoopt, brede kralen nekband en een fleurig gewaad. Zoals de toerist een Afrikaanse muzikant wil zien. Ietwat kitscherig misschien?
‘Door het traditionele kostuum ben ik te herkennen als iemand van de Pondo-stam uit de Oost Kaap, waar ik ben opgegroeid. Mijn vader is een traditionele genezer en bij zijn werk is de muziek, dans en kleding van de stam heel belangrijk. Het is mijn opdracht als muzikant om dat in stand te houden, dus ik zie mezelf niet als een platte toeristenattractie.’
Plaatjies geeft naast zijn optredens vijf ochtenden per week les aan de muziekfaculteit van de Universiteit van Kaapstad. Zijn studenten vormen een afspiegeling van de Rainbow Nation Zuid Afrika, met zwarten, kleurlingen en blanke Afrikaners, die geïnteresseerd zijn in de traditionele Afrikaanse muziek. Met zijn eerste band Amampondo speelde hij louter muziek van zijn Pondo-stam en de verwante Xhosa. Met zijn nieuwe band Ibuyambo heeft hij zijn werkterrein verruimd tot het hele continent ten zuiden van de Sahara met een enorme variatie aan handgemaakte percussie-, snaar- en blaasinstrumenten.
Hij laat zelfs moderne invloeden als salsa in zijn muziek toe, maar dat heeft te maken met de bescheiden aandacht die de traditionele muziek krijgt van de Zuid Afrikaanse radio en televisie. ‘Men is helemaal verblind door Amerikaanse muziek. Wie gaat de traditionele muziek nog spelen als wij er niet meer zijn. Ik ben bijna bekender in het buitenland dan in Zuid Afrika. Mijn agent liet eens een dvd van Ibuyambo zien bij een televisiestation, en daar werd, bijna met walging in de stem gezegd dat het te veel ‘rieten rokjes-muziek’ was. Tijdens de Apartheid konden we de blanken de schuld geven dat onze cultuur werd vernietigd, maar nu doen onze zwarte broeders het zelf.’
Plaatjies heeft de Apartheid altijd fel bestreden, maar hij zag niets in de culturele boycot. ‘ Daarom hebben we uitnodigingen aangenomen om in Israel en Taiwan op te treden. Het kon mij niets schelen of die landen goede betrekkingen onderhielden met het blanke bewind in Zuid Afrika. Ik wil mijn cultuur, mijn muziek overbrengen. Tijdens die concerten heb ik vurig over onze zwarte leiders in de gevangenis gesproken. Maar toch heeft het ANC de banvloek over mij uitgesproken. Ik ben tussen 1988 en 1992 besmet verklaard. Het is wel heel ironisch dat ik juist in die tijd heb meegedaan aan het grote concert in het Londense Wembley Stadion voor de zeventigste verjaardag van Mandela. Aartsbisschop Desmond Tutu heeft ervoor gezorgd dat de belachelijke boycot werd opgeheven.’
Politiek en muziek zijn voor Plaatjies niet te scheiden, ook niet op zijn laatste cd Kings of Africa. Het nummer Ntlahla is opgedragen aan zijn broer die in 1994 op zeventienjarige leeftijd door de politie is doodgeschoten tijdens een razzia.
In het nummer Qotsela wordt een hele trits Afrikaanse helden genoemd, zoals Kwame Nkrumah, Steve Biko, Jomo Kenyatta en natuurlijk Nelson Mandela. Het ligt misschien minder voor de hand dat ook Robert Mugabe, de megalomane gek die Zimbabwe de afgrond heeft ingeduwd, in dat rijtje voorkomt. Dizu Plaatjies weet natuurlijk ook wel dat Mugabe een harteloze dictator is, maar dat neemt niet weg dat hij een hoofdrol heeft gespeeld in de vrijheidsstrijd in Zuidelijk Afrika. Plaatjies snapt wel dat Zuid Afrika niet de wapens opneemt om Mugabe van de troon te stoten. ‘ Mbeki, de president van Zuid Afrika had nog enige invloed op Mugabe, maar Mbeki is door een radicaal deel van de ANC aan de dijk is gezet. Daarbij komt dat we straks misschien in Zuid Afrika met Jacob Zuma als mogelijke nieuwe president, met een vergelijkbare situatie komen te zitten als in Zimbabwe. Het ANC valt uit elkaar en de leider van de jeugdbeweging van het ANC heeft al geroepen dat de jongeren bereid zijn om voor Zuma te doden. Dus laten we maar niet zo hoog van de toren blazen over Zimbabwe. Ik eer Mugabe als een bevrijder van Zimbabwe, niet als dictator, en dat vertel ik ook aan het publiek.’
Twintig jaar geleden haalde impresario Wim Visser Dizu Plaatjies voor het eerst naar Nederland en hij is daarna regelmatig teruggekomen. Toch is Ibuyambo niet zo bekend als bijvoorbeeld Ladysmith Black Mambazo. Hier wordt een tere snaar geraakt. Toen Paul Simon als scout naar Zuid Afrika kwam voor zijn project Graceland heeft hij Plaatjies met zijn band zien spelen. Later, voor de echte opnamen, informeerde Simon bij de platenmaatschappij of Plaatjies mee wilde doen. Hij was echter op tournee en toen is Ladysmith Black Mambazo, die bij dezelfde platenmaatschappij is ondergebracht, naar voren geschoven. Met enorm succes.
‘Of ik jaloers was? Jaloers…dat zij wereldberoemd zijn geworden? Oh yes, I was, my brother. Maar het was goed voor de Zuid Afrikaanse muziek en ik heb altijd mijn familie weten te onderhouden. En je ziet me wel terug bij de opening van het WK voetbal in 2010.’

Dizu Plaatjies & Ibuyambo, vanavond in De Lampegiet in Veenendaal. Tournee tot 7 februari. 26 januari in Carré in Amsterdam. www.bostheaterproducties.nl