Nadat de Duitsers in mei 1945 waren afgedropen werden al spoedig Nederlandse militairen naar Nederlands-Indië gestuurd om de onafhankelijkheidsdriften van Sukarno en de zijnen te beteugelen. Om de soldaten tussen de acties door enigszins op te vrolijken stuurde de NIWIN (Nationale Inspanning Welzijnsverzorging Indië) vanaf eind 1946 met enige regelmaat groepjes artiesten naar de Oost. Het eerste NIWIN-contract werd afgesloten met het dansorkest The Red White and Blue Stars, dat vier maanden vermaak moest leveren. Het schip waarmee de muzikanten (samen met verse soldaten) de overtocht maakten kwam in de Golf van Biskaje in een orkaan terecht: 120 gewonden, waarvan vier zwaar en één dode.
Ook in Indië zelf hadden deze muzikanten en andere artiesten, waaronder de zanger Lou Bandy, komiek Max Tailleur, het vocale trio The Novelty Singers, goochelaars, acrobaten, jongleurs en telepaten het niet altijd makkelijk. Sommigen raakten in oorlogsacties verzeild, het onderkomen was vaak primitief, de vochtige hitte was funest voor instrumenten en bij vliegtuigongelukken zijn ook nog enkele artiesten omgekomen. Een van de aanwezige helderzienden verzuchtte dan ook: ‘Als ik dit allemaal van tevoren had geweten, was ik er niet aan begonnen.’
De klus in de Oost was financiëel niet onaanantrekkelijk, maar er viel thuis ook genoeg te verdienen. Tussen mei 1945 en 1965 bestond een lucratrief schnabbelcircuit, dat door Henk van Gelder in De Schnabbeltour smakelijk en uitvoerig wordt beschreven.
Het amusementsbedrijf heeft tijdens de oorlog niet slecht gedraaid. ‘Geen zorgen! Geen gemier! Bij ons een avond van plezier!’ adverteerde de acteur Cees Laseur, die samen met zijn vrouw Mary Dresselhuis een cabaretprogramma opzette, waarin ook de jonge Wim Sonneveld meespeelde. Aanmelden bij de Kultuurkamer, het toestemmingsbewijs om tijdens de bezetting door te spelen, was voor het gros van de amusementsartiesten geen bezwaar. De oproepen in diverse illegale kranten om het vermaak links te laten liggen, hadden nauwelijks effect, zo schrijft Van Gelder. Er moest brood op de plank komen en het publiek smachtte naar vertier. Maar na de bevrijding, toen Trees met haar Canadees op stap ging en de schade hersteld moest worden, werd licht vermaak nóg belangrijker. Voor alle groten (Lou Bandy, Snip & Snap) en kleinen uit die sector was er emplooi. Eerst nog om de Canadese en Amerikaanse soldaten te vermaken, maar al snel maakten cafébazen, buurtorganisaties, sportverenigingen en bedrijven gebruik van het enorme reservoir aan artiesten. Een gemiddeld avondje vertier begint met een opgewekte accordeonact, gevolgd door een paar zang-, dans- en jongleernummertjes. Daarnaast boden natuurlijk de radio en het theater de nodige werkgelegenheid. Impresariaten en producenten als Floris Meslier, Frans Muriloff en Wout van Liempt stuurden een stoet van artiesten het land door, voor soms wel drie optredens op een avond. In het boek van Van Gelder is een brochure uit 1960 van theaterbureau Roland Wagter opgenomen met tientallen sterren die hij voor korte optredens in de aanbieding had. Prachtige foto’s van onder meer Willy en Willeke Alberti, Ria Valk, The Blue Diamonds, Corry Brokken, Dorus en Rudi Carrell.
Ze leiden een hectisch bestaan. Samen in een auto om de kosten te drukken, gepuzzel met het spoorboekje, improviseren met kleedruimte en overnachtingen. Van Gelder heeft een hoop sappige anekdotes verzameld, ook al is het soms wel wat onbenullig en veel van hetzelfde wat de artiesten meemaken.
Begin jaren zestig komt de klad erin. De jeugd heeft geen trek in de zoete liedjes van Eddy Christiani en Max van Praag en geeft zich over aan de rock ’n roll en The Beatles. Verder neemt de televisie een belangrijk deel van de vermaakindustrie voor haar rekening en worden bedrijfsuitjes veel minder gevuld met een combinatieoptreden van buikspreker, komiek en kunstfluiter. Men gaat met de collega’s uit eten, of er komt nog maar één muzikale act. De wederopbouw is voltooid en ook de schnabbelaars worden bedankt voor bewezen diensten.

Henk van Gelder: De schnabbeltour
Nijgh & Van Ditmar € 19,90