Karolina Spaic

Na meer dan tien jaar als student aan de klassieke balletopleiding en de op strak Russische leest geschoeide regieafdeling van de theaterschool in Belgrado snakte Karolina Spaić naar meer artistieke vrijheid. Die vond ze medio jaren tachtig aan de Utrechtse Academie voor Expressie door Woord en Gebaar. Maar toen docenten in wit en paars Bhagwan-tenue (‘Ik dacht dat er een toneelstuk werd opgevoed.’) haar op de eerste dag opdroegen om heel hard te gillen en haar medestudenten en haar vader en moeder uit te schelden, haakte ze direct af.
Spaić: ‘Ik kom uit een socialistisch land, met veel vrijheid, maar psychologie als gereedschap voor de kunst kwam bij ons niet voor. Ik ben me doodgeschrokken en kreeg gelukkig vrijstelling voor deze lessen.’
Spaić, leidster van het buurttheatergezelschap ZID met een eigen theater in de Amsterdamse Kolenkitbuurt in Bos en Lommer, haalt dit voorbeeld uit haar eigen leven aan om aan te geven dat het als nieuwkomer in Nederland heel lastig is om werkelijk vrij te zijn. ‘Aanpassen is tegenwoordig het grote toverwoord en dat betekent dat je iets moet inleveren dat ten koste gaat van je eigen identiteit.’
Het bevechten van de ‘nieuwe vrijheid’ is het thema van het door Spaić georganiseerde ExploreZ-Festival. Het festival maakt deel uit van het grote culturele vrijheidsproject Caravan Next van de Europese Unie. Door de stevige subsidie uit Brussel zijn de kaartjes voor de voorstellingen in onder meer De Meervaart, in alle hoeken en gaten van de Centrale Openbare Bibliotheek en het Rembrandtpark gratis of heel goedkoop. Heel trots is ze op de komst van het befaamde Deense gezelschap Odin Teatret met de voorstelling The great cities under the moon, een impressie van het stadsleven in Europa en Azië. Het Deense gezelschap onder leiding van de Italiaan Eugenio Barba, dat al vijftig jaar de wereld rondtrekt, verheerlijkt in deze voostelling de utopisch vrijheid. De treurige slotconclusie is echter dat vrijwel elke vredesplek negatief wordt gecompenseerd door een nieuwe brandhaard elders op de wereld.
De voorstelling waar de meeste energie van Spaić in zit is Lost City, dat in verschillende vormen te zien is in het eigen ZID-theater, Podium Mozaïek en het Van Eesterenmuseum aan de Sloterplas.
Spaić: ‘In Lost City vertellen 25 mensen uit 15 landen, deels professionals en deels amateurs uit Amsterdam West, over hun gevecht om je eigen cultuur te bewaren, zonder uit de toon te vallen. De samenleving kan wel zeggen: ‘Dit zijn de regels, dikke pech, aanpassen en een stap terug doen’, maar iedereen wil de ruimte hebben om tot bloei te komen. De voorstelling is eigenlijk een tentoonstelling van menselijke beelden die tot leven komen en verschillende verhalen vertellen. De een is opstandig en strijdt met zijn moeder over het begrip vrijheid, de volgende maakt het groter en wil dat we wat minder naar de media luisteren en zelf wat meer nadenken. Het publiek loopt rond de spelers heen, zodat er een collectieve ruimte ontstaat, waarin iedereen zich vrij voelt. Zoals je hoopt dat Amsterdam, dat Nederland eens zal worden.’

ExploreZ-festival op diverse locaties in Amsterdam
Van 22 tot 30 september
www.explorez.nl