De blanke bezoeker heeft zijn kaartje op zak. Hij stapt in zijn auto om achter een busje aan te rijden naar het huiskamer-theatertje in het township van het Zuid Afrikaanse Darling. Hij wordt tegengehouden door Wim Visser. De man moet in de minibus met de andere bezoekers. Maar hij geen zin om met al die gekleurde mensen opgepropt te zitten. Dan kan hij zijn kaartje inleveren, geld terugkrijgen en ophoepelen. Visser is resoluut. Niemand zal zijn ‘Woodstock-gevoel’ verpesten. Twee dagen later zal hij een dubbel portie Woodstock krijgen. Een paar honderd enthousiastelingen staan te juichen en te swingen op een stoffig pleintje voor de fado-gebroeders Lameirinhas, Denise Jannah en de Kaapse dichter/rapper Jitsvinger, die op een platte boerenkar een gratis openluchtconcert geven als afsluiting van het Voorkamerfest.
Zes jaar geleden bezochten Visser en zijn partner, producente Inge Bos, Zuid Afrika op uitnodiging van Pieter Dirk Uys. De Zuid Afrikaanse cabaretier is door Visser in Nederland geïntroduceerd, toen hij nog een impresariaat had in Amsterdam. Visser is inmiddels programmeur van theater Carré. In het stadje Darling, een uur rijden van Kaapstad, wees Uys op een huis dat te koop stond. Een paar uur later zaten ze bij de notaris.
Darling telt ruim 9000 inwoners, gescheiden van elkaar door een spoorlijn, de Afrikaanse versie van de Berlijnse Muur. Aan de ene kant van het spoor wonen 1000 blanken in grote vrijstaande huizen. Aan de donkere kant van het stadje ligt het redelijk opgeruimde township, waar de niet-blanken naartoe werden gestuurd door het Apartheidsregime in de jaren zestig. De ANC-regering van Nelson Mandela heeft voor de minst bedeelden een derde wijk aangelegd met minuscule gekleurde huisjes, die daarom Smartietown wordt genoemd. Drank- en drugsgebruik, misdaad, seksueel misbruik en HIV-besmetting bepalen in belangrijke mate het leven in die wijk.
De littekens van de Apartheid zijn niet alleen zichtbaar in de behuizing, maar ook in het onderwijs en het culturele leven. Tien jaar geleden bouwde Pieter Dirk Uys in Darling zijn eigen theatertje aan het spoor, Evita se Perron. Evita Bezuidenhout is zijn befaamde alter ego, waarmee hij op listige wijze de Apartheids-censuur wist te omzeilen. Ondanks pogingen om alle sociale lagen naar het theater te lokken, bleef het toch een plek voor de elite van de Westkaap.
Wim Visser, zoon van een dominee en tientallen jaren werkzaam in de Nederlandse theaterwereld, kreeg last van sociaal-culturele zendingsdrang. Jaren geleden speelde een theatergroep in Arnhem voorstellingen in huiskamers om de bewoners van een nieuwbouwwijk nader tot elkander te brengen. Samen met Inge Bos en Uys werkte hij een grootschalige versie uit van dat idee voor Darling.
In Nederland en Zuid Afrika zochten zij sponsors en probeerden lokale bestuurders te wijzen op de sociaal-culturele én economische voordelen van het plan. Politici en de plaatselijke VVV leken het wel genoeg te vinden dat Darling één keer per jaar volloopt. Half september staan de wilde bloemen in bloei waar de Swartland-streek beroemd om is.
Scepsis en tegenwerking werden gelijdelijk overwonnen. Afgelopen weekend werd voor de vierde keer het Voorkamerfest gehouden. Een week voor aanvang waren alle 1750 kaarten verkocht. Dat is ongeveer ‘slechts’ een gevuld Carré. Maar het betekent ruim 200 voorstellingen van 25 minuten door 18 Zuid Afrikaanse, Engelse en Nederlandse gezelschappen of solisten verspreid over drie dagen. Het betekent ook een eindeloze sliert minibustaxi’s die door Darling slingert om de toeschouwers, ongeveer 25 per ‘zaal’, naar de voorstellingen te rijden. Een ticket voor drie shows kost 90 Rand (€ 9). Toch is ook dat bescheiden bedrag nog een onverantwoorde uitgave voor de meeste bewoners van de armste wijk. Daarom wordt op de slotdag een gratis openluchtconcert gegeven door een aantal artiesten in Smartietown.
Niemand weet vooraf waar hij naartoe gaat, anders zou iedereen kiezen voor lokale helden als de zanger/verteller David Kramer, stand up comedian Marc Lottering of Stef Bos, die in Zuid Afrika een hele grote meneer is.
De verslaggever zat op een route die hem langs twee Engelse acrobaten bracht in een Victoriaans paleisje met 17 kamers en Marc Lottering in een éénkamerhuisje, waar een deel van het meubilair verwijderd was om plaats te maken voor 25 plastic stoeltjes van uiteenlopend model. Het lichtplan: het kale gloeilampje aan of uit. Het decor: een bloemen-borduurwerkje en een trouwfoto tegen de muur die kort geleden geschilderd is. De bijzonder venijnige komiek werd door een bijzonder trotse gastvrouw aangekondigd.
Naast de voorstellingen moeten ook diverse workshops de integratie bevorderen. Scholieren van 14/15 jaar uit de drie wijken worden samengevoegd bij het maken van korte Darling-documentaires onder leiding van regisseur/filmer Mark Timmer en het samenstellen van drie edities van de Darling Festival Daily, waarvoor de Volkskrant-verslaggever is overgekomen. Bescheidenheid en een gebrek aan creatieve schrijfopdrachten op school maken dat tot een interessante, maar taaie klus. Toch levert het naast lieve interviews en zoete recensies ook een aantal pittige stukken op over drugsgebruik bij jonge kinderen en illegale nachtelijke autoraces. De opbrengst van de verkoop is bestemd voor de jonge journalisten zelf, die daarmee in veel gevallen meer hebben verdiend dan hun ouders in een week.
Mensen uit de drie wijken staan in de rij om hun woning als gelegenheidstheater aan te bieden. Groter kan het festival niet worden, dan ontploft het. Wel hopen Visser en Bos dat andere stadjes het idee kopiëren.
Vorig jaar was Visser ziek, maar de lokale staf bleek zo goed ingewerkt dat het festival gewoon door kon gaan. In de toekomst wil het tweetal zich alleen nog met de buitenlandse inbreng en sponsors bezighouden. Ze hebben nog zat andere plannen. Zo ligt het ontwerp klaar voor een nieuw theater met 500 stoelen in de zwarte wijk voor zowel Afrikaanse als Nederlandse producties. Op 19 mei wordt in Carré een etalage-voorstelling gegeven om sponsors aan te trekken voor het benodigde half miljoen euro. Het zal grotendeels van Nederland moeten komen, want het Zuid Afrikaanse bedrijfsleven en de overheid zien weinig in kunstprojecten.
Visser en Bos organiseerden de afgelopen week voor 18 Noord- en Zuid-Hollandse theaterdirecteuren een studiereis naar Zuid Afrika, met lezingen voorstellingen in reguliere theaters en op straat in het ruige township Khayelitsha in Kaapstad. En natuurlijk drie dagen Voorkamerfest. Visser weet precies hoe hij goodwill moet kweken. Dat is wel nodig, want ook de Nederlandse geldbronnen zijn niet overvloedig. Visser: ‘In de Apartheidsjaren kon ik alles met subsidie naar Nederland halen, maar Afrika is helaas niet meer zo hot.’
www.voorkamerfest-darling.co.za