Kerstnacht 1977. Charlie Chaplin schuifelt met een kopje thee door zijn huis in Zwitserland. Hij gooit een, twee, zeven, dertien klontjes suiker in de thee, roert, neemt een slok en zet het kopje dan walgend opzij, want wie houdt er nou van zulke zoete thee. Hij heeft de tred van een 88-jarige, maar met de voeten ietwat naar buiten en met de wandelstok als fysiek hulpstuk en als vast onderdeel van zijn outfit, zien we toch dé komiek van de stomme film. Daar hoeft hij zijn snorretje niet voor op te plakken.
De Engelse acteur Pip Utton heeft naam gemaakt met zijn biografische one man toneelstukken over onder meer Roy Orbison en Francis Bacon. Vooral zijn vertolking van Adolf Hitler was theater op het scherp van de snede. Zoals de publicist Sebastian Haffner in dunne boekjes tot de kern kan komen van grootheden als Churchill en Hitler, zo kan ook Utton in een uur de persoonlijkheid van zijn befaamde personage ontleden.
Het is stil in huis. Iedereen slaapt nog in die kerstnacht. Ook Chaplin zal na deze nacht definitief zwijgen. Dan zal hij weer de ster van de stilte zijn, want stilte is toch zijn grootste kracht geweest. Maar hij heeft nog een gevecht te leveren in zijn laatste levensnacht. Met die paspop die zo nadrukkelijk in de kamer staat, met bolhoed, wandelstok en zwart jasje. Die levenloze zwerver is veel beroemder geworden dan de persoon Charlie Chaplin, en dat zit de acteur behoorlijk dwars.
De filmzwerver Chaplin staat op affiches, kleding, servies en beddengoed, maar de acteur wordt uitgekleed door de Amerikaanse belastingdienst en wordt met de nek aangekeken omdat senator McCarthy een communist in hem ziet. Tijdens de rode heksenjacht in de jaren vijftig vindt men het uiterst verdacht dat Chaplin zijn films naar de Soviet Unie verkoopt, en een linkse cameraman in dienst heeft. Chaplin verlaat het land, waar hij als arme sloeber uit Engeland carrière heeft gemaakt en in 1917 een filmcontract sloot voor een miljoen dollar en trekt zich mokkend met zijn koffer geld in Zwitserland terug.
Dat deel van het leven van Chaplin wordt door Utton in een smaakvolle ‘vooroorlogse’ stomme film uitgebeeld, waarbij hij soepel van de toneelvloer het filmscherm inschuift en weer terug.
Utton is dan misschien niet zo veelzijdig als Chaplin, die schreef, regisseerde, monteerde en componeerde, maar het is indrukwekkend wat Utton in zo’n kort tijdsbestek weet te vertellen. Met minieme nuances springt hij van de persoon Chaplin naar de filmpersonage. Door zoet en zuur, kil en warm, feiten en psychologische interpretatie zorgvuldig af te wisselen, heeft Utton een prachtige voorstelling gemaakt vol intelligente symboliek, die de bezoeker meezuigt naar Hollywood en het armoedige Londen van rond 1900. De frustraties, de verongelijktheid en het supertalent van een van de grootste komieken spatten van het podium af. En dan wordt het stil met kerstmis. Doodstil.

****
Chaplin door Pip Utton, Stadstheater Zoetermeer 15 maart. Tournee tot eind april. www.ruuddegraaf.nl