fotograaf Jeroen W. Mantel

De zee klotst dreigend tegen het raam van de kleine zaal van theater De Harmonie in Leeuwarden. Ondanks het onheilspellende beeld probeert Jan Jaap van der Wal binnen de stemming erin te houden door een schaal oliebollen door de zaal te laten gaan, champagne te schenken en grappen te vertellen. Het podium wordt sfeervol verlicht door een aantal kroonluchters waar kartonnen kaartjes aan hangen. Ze komen uit de failliete inboedel van Marco Borsato. Zo golft de oudejaarsconference van Van der Wal constant heen en weer tussen gruwel en gezellig.
De gruwel is ook af te lezen aan de portretten op het affiche van de voorstelling. Het zijn mensen die hun laatste oortje hebben versnoept en het leven niet meer zien zitten. Het was ook een heftig jaartje. Wat een mazzel voor Jan Jaap van der Wal die voor de publieke omroepen het jaar mag uitluiden.
In een café op de Amsterdamse Nieuwmarkt kijkt Jan Jaap tevreden terug op de try outs en hoopvol vooruit naar de uitzending vanavond. ‘Michael Jackson, Koninginnedag en de crisis. Die gebeurtenissen spreken tot de verbeelding en daar moet je natuurlijk iets mee. Het is mooi dat zich een man als Dirk Scheringa aandient om de crisis inzichtelijk te maken.’
Door de gevallen bankier kan Van der Wal ook heel behendig zijn stokpaardje bereiden: het fatsoen, of liever het ontbreken van fatsoen in de moderne samenleving. ‘Met zijn kunstcollectie en zijn vriendelijke gezicht straalt Scheringa beschaving uit, maar het is gespeelde beschaving. Die boertigheid, dat gebrek aan beschaving zie je ook bij Hero Brinkman van de PVV. Die vind ik eigenlijk nog gevaarlijker dan Wilders. En Louis van Gaal is ook een verschrikkelijke man. Hoe durft hij over Obama te zeggen dat hij nog niets heeft gepresteerd. Toch ben ik optimistisch gestemd. Ik denk dat over een jaar of vijf de bodem van de grofheid wel is bereikt. Op een gegeven moment is men de Gordons en andere grote bekken zat, dan stort ook de PVV in. Uiteindelijk neigen de mensen toch naar de redelijkheid.’
Van der Wal begint zijn conference met een aantal niet al te diepgravende grappen over Jan Smits, het zeilmeisje Laura en Tiger Woods. Heeft hij de kritiek op zijn wat al te ernstige oudejaarsdebuut twee jaar geleden aangetrokken? Voor velen kwam hij als mid-twintiger over als een vroeg-grijs kind.
‘Ik heb na mijn eerste oudejaarsconference wel een behoorlijke knal gekregen van alle reacties. Ik was naïef en had dat niet verwacht. Dan merk je dat op een heel hoog podium staat en dat je daar door heel veel mensen met liefde vanaf geknald wordt. Youp heeft bijvoorbeeld heel sterk gereageerd, en dat betekent natuurlijk vooral: Kijk naar mij! Ik ben wel blij dat de Vara heeft aangegeven om met mij en Youp als oudejaarsconferenciers door te willen gaan.
‘De ondertoon van mijn vorige conference was inderdaad serieus. Deze show is luchtiger, maar het is geen knieval. Het is wel een manier om de zappers vast te houden. Het begin is gezellig, maar daarna zakken we weg in de ellende van het jaar.’
Rond 31 december barst het van de cabaretiers die hun visie op het afgelopen jaar geven, waarvan Guido Weijers op SBS6 met zijn staccato grappen voor de kijker die niet zoveel zin heeft om na te denken als de grootste kijkcijferconcurrent geldt. Met een goed gevoel voor traditie refereert Van der Wal heel subtiel aan zijn grootste voorganger met het befaamde zinnetje van Wim Kan: Waar gaan we in het nieuwe jaar naartoe?
‘Toen ik dat de eerste keer zei zag ik dat de helft van de zaal dacht: Waar heeft hij het over? Maar dat is mijn lol. De magie van met z’n allen naar Wim Kan kijken is natuurlijk weg. De man die op oudejaarsavond aan het volk vertelt hoe de wereld in elkaar steekt bestaat niet meer. Er is wildgroei, maar daar houd ik me niet mee bezig. De Vara wil de hoogste kijkcijfers, ze zijn wat dat betreft geen haar beter dan de commerciële omroepen. Ze hebben voor oudjaar een machtsblok neergezet met Matthijs van Nieuwkerk, Paul de Leeuw en mij. Links progressief Nederland, voor wat het is, zal daar zeker naar kijken. RTL zet daar Ik hou van Holland tegenover. De keuze dit jaar is dus tussen pseudo-fascistisch over Holland praten en er lekker over klagen.’
Wat gaat er gebeuren met die kroonluchters van Borsato?
‘We hebben acht van de tien gekocht. Het was nog knap spannend bij het bieden, maar uiteindelijk konden we ze voor tienduizend euro meenemen. Ik houd er zelf twee. Degenen die tegen mij hebben geboden op de veiling kunnen zich bij mij melden.’

Lekker hard lachen met oliebollen door Jan Jaap van der Wal, regie: Ruut Weissman, vanavond 22.05 uur op Nederland 1.