Een beter moment was werkelijk niet denkbaar. Juist nu het M-Lab naarstig op zoek is naar nieuwe geldbronnen, heeft de Kring van Nederlandse Theatercritici (KNT) de Prijs van de Kritiek 2010 toegekend aan het theater in Amsterdam-Noord. Koen van Dijk, artistiek leider van het Muziek-Laboratorium, de proeftuin voor nieuw en onbekend muziektheater, is niet alleen vereerd door deze blijk van erkenning van de theaterrecensenten, maar kan zich nu ook nauwelijks voorstellen dat de diverse kunstfondsen waar hij de komende tijd moet aankloppen, de hand op de portemonnee houden.
De financiële ondersteuning door de VandenEnde Foundation loopt eind van dit jaar af. Ofschoon deze cultuurstichting het M-Lab niet helemaal in de steek zal laten, heeft Van den Ende met het DeLaMar Theater in Amsterdam een nieuw paradepaardje. Met de subsidie van het ministerie van OC&W komt men een eind, maar daarentegen valt van het bedrijfsleven op dit moment niet veel te verwachten. Tot 2013, als men rekent op een stevige bijdrage uit het Amsterdamse Kunstenplan, zal Van Dijk financieel creatief moeten zijn.
Het zou wel heel zuur zijn als geldgebrek het einde van het M-Lab zou betekenen. Koen van Dijk, zoals bijna altijd in zijn theater te vinden, heeft geen moeite om het succesverhaal van het M-Lab te vertellen. In de afgelopen drie jaar zijn tientallen muziektheatervoorstellingen geproduceerd die op geen enkel ander podium een kans zouden hebben gekregen. Talentvolle jonge schrijvers, choreografen, componisten en regisseurs kunnen bij het M-Lab hun stukken laten proefdraaien: vier weken repeteren onder het wakend oog van regisseur Koen van Dijk, en dan vier dagen spelen. En vervolgens hopen dat een commerciële producent de voorstelling oppikt.
Dat laatste is maar mondjesmaat gebeurd. Van Dijk: ‘We spelen hier over het algemeen uitgeklede voorstellingen. Maar toch hebben creatieve producenten het idee dat ze eigenlijk niets meer aan de productie kunnen toevoegen. Dat argument is niet helemaal logisch, want ze nemen wel een kant en klare Fame of Chicago uit het buitenland over. Ook hoor ik uit die hoek met enig dédain beweren dat ze die M-Lab producties heel leuk voor Amsterdam vinden, maar dat het publiek in de provincie ze niet wil. Dat wordt natuurlijk tegengesproken door schouwburgdirecteuren buiten Amsterdam. Daarom ben ik met een boek met interessante producties langs Vlissingen, Den Haag, Groningen, Heerlen en nog acht steden met een regiofunctie gegaan. Met die schouwburgen, die een middenzaal hebben met 400 tot 600 stoelen, is afgesproken dat we daar de komende twee jaar twee nieuwe Nederlandse stukken en twee bestaande, onbekende buitenlandse producties spelen. Zij geven ons de garantie dat we in ieder geval uit de kosten komen.’
Deze M-Lab on Tour begint vanavond in De Theater Fabriek in Amsterdam met Into the Woods. Het grimmige sprookje van Stephen Sondheim was drie jaar geleden de eerste M-Lab productie.
Van Dijk weet aan de succeskant van het M-Lab nog wel meer stenen te stapelen. Het publiek heeft het theater aan de overkant van het IJ de afgelopen jaren goed weten te vinden; de negen Vlaamse Musical Award-nominaties voor de in het M-Lab ontwikkelde musical Ganesha; het Stephen Sondheim-festival was een groot feest; in samenwerking met Joop van den Ende wordt volgend seizoen de rockmusical Spring Awakening geproduceerd, een bewerking van Frühlings Erwachen, een controversieel boek van Frank Wedekind uit 1891; de musical Urinetown, een van de M-Lab verrassingen, is door Van den Ende op het landelijke repertoire gezet.
En dan is er nog de sfeer van het M-Lab, waar veel gerenommeerde artiesten voor vallen en daarom genoegen nemen met een bescheiden salaris. ‘We werken hier met een kleine staf. Elk van ons is een keer per week bedrijfsleider: kijken of de ijskast is gevuld en de kaartjes afscheuren. Voor de voorstelling ga ik even langs de schoenmaker om de schoenen van een van de spelers op te halen. Lone van Roosendaal vertelde me dat ze in het M-Lab heeft teruggevonden waarom ze dit vak wilde doen.
‘Dat geldt ook voor mij. Ik kan hier mijn favoriete repertoire brengen, en kan nieuw talent begeleiden. Ik heb door de musical Cyrano, die ik met componist Ad van Dijk heb gemaakt, drie maanden op Broadway gewerkt. Daarna mocht ik zes weken in Tokio aan de slag om ook daar Cyrano op te voeren, en de laatste jaren heb ik door mijn werk voor de musical Amandla! Mandela vele contacten in Kaapstad opgebouwd. En nu ben ik domweg gelukkig in Amsterdam Noord.’

Into the Woods door M-Lab, vanavond in De Theater Fabriek Amsterdam. Tournee tot 5 oktober.

Jury-speech bij de uitreiking van de Prijs van de Kritiek aan het M-Lab

Als ik met de fiets op de pont naar Noord sta, dan betekent dat bijna altijd het begin van een aangename tocht door de Kop van Noord-Holland. En dan is het dus lente of zomer.
Maar, zonder al te veel in Toon Hermans-achtige zonnigheid te vervallen, moet worden gezegd dat het ook altijd lekker zonnig is, zelfs op een gure november- of februariavond, als ik op weg ben naar weer een verse theatertraktatie in het Muziek Laboratorium.
Sodeju, wat hebben we genoten van The Wild Party, Bingo, Urinetown en het Sondeim-festival.
Laboratorium klinkt misschien als een van de buitenwereld afgesloten, ongezellige ruimte in de kelder van een naargeestig gebouw, waar enigszins wereldvreemde wetenschappers met verwarde haren op de vierkante millimeter aan het priegelen zijn, zonder te weten dat een uitstekende saxofonist op de hoek van de straat staat te spelen.
Ook al zijn we hier op een nog steeds tamelijk vage vlakte van Amsterdam, van de buitenwereld afgesloten is het niet. Ongezellig en naargeestig al helemaal niet, en het woord wereldvreemd voor de mensen die hier aan de slag zijn is natuurlijk totaal ongepast.
Artistiek leider Koen van Dijk heeft drie maanden op Broadway gewerkt, waar hij met zijn muzikale maatje Ad van Dijk hun musical Cyrano aan het verwende New Yorkse publiek heeft getoond. Daarna ging hij zes weken aan de slag in Tokio om ook dáár Cyrano op te voeren en de laatste jaren heeft hij door zijn werk voor de musical Amandla! Mandela vele contacten in Zuid Afrika opgedaan.
Een internationale theaterkenner dus…en iemand die voor een aangename werksfeer zorgt. Officieel is hij het opperhoofd van het lab, maar hij is veel meer de primus inter pares, want de gezagsverhoudingen ademen een aangename Lurelei jaren zestig-sfeer uit. Een kleine staf. Iedereen is een keer per week bedrijfsleider: kijken of de ijskast is gevuld en de toegangsbewijzen innemen. Dat zijn hier trouwens vrolijke flippo’s. En voor de voorstelling gaat Van Dijk nog even langs de schoenmaker om de schoenen van een van de spelers op te halen. En die spelers nemen weer genoegen met een bescheiden gage, omdat ze in de gaten hebben dat hier de ware mentaliteit heerst.
Op vele plaatsen in Nederland wordt vandaag een grote strot opgezet uit protest tegen de cultuurbarbarij van het Kabinet Wilders met zijn twee kruiperige onderknuppels Rutte en Verhagen.
Het asociale gedrag van een aantal parlementariërs waar we de afgelopen week mee werden geconfronteerd is natuurlijk kinderachtig gerommel in de marge als je het vergelijkt met de moord op cultuur met voorbedachte rade waar dit kabinet mee weg dreigt te komen. Toch heb ik het idee dat het M-Lab door de gedrevenheid, de inventiviteit, en de liefde voor het theater dat uit alle poriën van het gebouw spat ook deze pikdonkere nacht zal overleven.
M-Lab heeft sinds de opening in september 2007 ruimte geboden aan vele tientallen theaterexperimenten. Het doel van Van Dijk en zijn mannen en vrouwen is om actief mee te werken aan het ontwikkelen van nieuwe theaterideeën en het publiek kennis te laten maken met ten onrechte onbekende buitenlandse theaterproducties.
Talentvolle jonge schrijvers, choreografen, componisten en regisseurs kunnen bij het M-Lab hun stukken laten proefdraaien: vier weken repeteren onder het wakend oog van regisseur Koen van Dijk, en dan vier dagen spelen. En vervolgens hopen dat een commerciële producent de voorstelling oppikt.
Verder heeft M-Lab zich ontwikkeld tot een gewilde try out plek van wat meer ervaren cabaretiers.
Producenten hebben een tijdje de kat uit de boom gekeken, maar dit seizoen zien we dat twee musicals die in M-Lab een proeftijd hebben gehad – Into the Woods en Urinetown – in de grote landelijke theaters worden opgevoerd.
Dit succes en de topmentaliteit die hier heerst zijn de redenen voor de Kring van Nederlandse Theatercritici om de Prijs van de Kritiek 2010 toe te kennen aan M-Lab.

Namens de Kring van Nederlandse Theatercritici
Patrick van den Hanenberg

Amsterdam, 20 november 2010