Foto: Jaap Reedijk

Hoe ver kan een kunstenaar gaan om zijn publiek op de proef te stellen? Waar ligt de grens tussen puur treiteren en de toeschouwers op een schurende manier een waardevolle les leren? Het theater als psychologisch experiment.
De anarchistische Amerikaanse komiek Andy Kaufman (door Jim Carrey vereeuwigd in de film Man on the Moon) maakte er de gewoonte van om het zijn publiek zo lastig mogelijk te maken. Onbewogen The Great Gatsby voorlezen als grappen worden verwacht, of live op televisie net zo lang doorpraten over de kwalijke kanten van drugs dat de band The Pretenders die al een tijdje klaar staat, niet meer aan spelen toe komt. Ontregelen, ontregelen en nog eens ontregelen.
Misschien is hij (nog) niet zo extreem als zijn Amerikaanse collega, maar Micha Wertheim heeft zeker trekjes van Andy Kaufman. En dat betekent dat elke voorstelling van Wertheim spannend en verrassend is. Dat hebben ze inmiddels ook in New York gemerkt, waar hij kort geleden een succesvolle serie (met Amsterdam Abortion Survivor) heeft gespeeld.
Zijn psycholoog heeft hem verzekerd dat de artiest niet verantwoordelijk is voor het geluk van zijn publiek. Wertheim heeft veel aan die opmerking gehad. Hij wil er achter komen hoe de mens in elkaar steekt, en als hij daarvoor het publiek als een proefkonijn voor zijn karretje moet spannen, dan doet hij dat met zichtbaar genoegen.
Micha Wertheim voor de Zoveelste Keer lijkt opgebouwd als een lange stand up act, waarin hij de nutteloosheid van maatschappelijke actie onderstreept (‘Je moet er niet aan denken wat er met Duitsland zou zijn gebeurd als Brecht niet die stukken zou hebben geschreven’) en wat voorbeelden geeft van het gemak van geld. En passent wijst hij Toon Hermans als zijn voorganger aan. Sterke, soms wat ver doorgevoerde grappen, waarmee je een heel aardig, maar geen wereldschokkend programma maakt.
En dan langzaam maar zeker zuigt hij het publiek mee in een draaikolk van springerige argumenten, speldenprikken, schijnbare déjà vues en taalkundige fata morgana’s. Op het moment dat je denkt dat je weer in evenwicht bent nadat je op het verkeerde been bent gezet, krijg je weer een duwtje in de andere richting. En dan wordt het aardige programma een zowel hilarisch als prikkelend programma. Het maakt niet uit of je op je hoede bent, Wertheim heeft je weer bij de kladden gegrepen.

****
Micha Wertheim voor de Zoveelste Keer, regie: Dick van den Toorn, De Kleine Komedie Amsterdam 17 december. Tournee. www.michawertheim.nl

“