Ivo van Hove met David Bowie na de première van Lazarus in New York
‘Geen touw aan vast te knopen’, ‘Totaal onbegrijpelijk’, ‘Alsof je een voorstelling onder water bekijkt.’
Enkele recensenten in New York en Londen, die wel met een respectabel aantal sterren over de brug kwamen, waren in de war na het zien van Lazarus, de musical van David Bowie (tekst en muziek), de Ierse auteur Enda Walsh en regisseur Ivo van Hove, die door Bowie zelf werd benaderd voor deze klus. Het laatste kunstwerk van Bowie – hij stierf op 10 januari 2016, een maand na de première in New York – is vanaf 3 oktober zes maanden te zien in DeLaMar. Het publiek lijkt niet te zijn afgeschrikt door de verwarde recensenten. De combinatie Bowie en Ivo van Hove is intrigerend genoeg om langs de kassa te gaan. Er zijn al meer dan 50.000 kaarten verkocht.
Lazarus is het vervolg op de roman The man who fell to earth van Walter Trevis uit 1963, die weer verfilmd werd in 1976 met David Bowie in de hoofdrol. Het gaat om Thomas Newton, een buitenaards wezen dat naar de aarde is afgereisd om water te halen voor zijn uitgedroogde thuisplaneet. Op aarde wordt hij rijk en raakt hij verliefd op Mary Lou. Maar zijn watermissie mislukt en als Mary Lou hem verlaat, trekt hij zich kapot van verdriet terug in zijn appartement in New York, waar hij zijn ellende weg probeert te spoelen met liters gin.
Daar neemt de musical Lazarus het verhaal over. We zijn dertig jaar verder en zien de stevig drinkende, verslonsde, aan lager wal geraakte Newton, bij wie van alles door het hoofd spookt.
Van Hove: ‘Als je van Bowie houdt, en dat doen heel veel mensen over de hele wereld, dan weet je dat je geen klassieke verhalen en geen klassieke songs hoeft te verwachten. Lazarus vertelt geen rechtlijnig verhaal, maar het is wel degelijk een verhaal. En in het openingsnummer Lazarus wordt de emotionele toestand van Newton in één keer duidelijk. Ik zei tegen Bowie dat we wel zo’n nummer nodig hadden. Toen hij me daarna een huisdemo stuurde met als openingszin ‘Look up here, I’m in heaven. I’ve got scars that can’t be seen’, antwoordde ik meteen: This is a classic.’
Newton wordt nog enigszins op de been gehouden door zijn assistente Elly, maar die krijgt nauwelijks de aandacht waar zij zo naar snakt. Elly is zo verliefd op Newton dat ze probeert langzaam te transformeren naar een nieuwe versie van Newtons verloren liefde Mary Lou.
Kan Noortje Herlaar, die de rol van Elly speelt, zich voorstellen om werkelijk verliefd te worden op zo’n man die totaal in de kreukels ligt?
Herlaar: ‘Vrouwen voelen zich soms aangetrokken door mannen met aparte eigenschappen. Je valt niet altijd op de meest evenwichtige personen. Zij hoopt hem te kunnen redden uit die hopeloze situatie en dat is een vorm van liefhebben. Zij is zelf ook niet al te gelukkig met haar relatie buiten het appartement.’
Van Hove: ‘Newton is wel een charismatische man, die in dertig jaar niet is veranderd. Elly is een vrouw, die als een verslaafde op zoek is naar liefde, maar de liefde die zij zoekt is onmogelijk. Newton lijkt alleen maar oog te hebben voor een jong meisje, dat echter al is overleden en dat alleen maar in zijn hoofd bestaat, een hersenspinsel. Zij zorgt er wel voor dat hij uiteindelijk vrede met zichzelf heeft. Hij kan dan afscheid van het leven nemen, omdat hij beseft dat het leven heel waardevol is geweest.’
Of Bowie dat stadium zelf ook bereikt heeft kan Van Hove niet zeggen. ‘Bowie hield heel erg van geheimhouding. Voordat ik met hem in zee kon gaan moest ik een contract tekenen, waarin ik beloofde niets aan de buitenwereld los te laten over onze samenwerking. Pas later hoorde ik dat hij heel erg ziek was, en dat mocht ik met niemand delen. Ik heb hem wel in de ogen gekeken, en daarin zag ik verdriet, angst en opstandigheid. Nee, ik heb niet het gevoel dat hij zich heel makkelijk bij zijn ziekte heeft neergelegd, maar dat lijkt me een normaal menselijke houding in die situatie. Bowie heeft veel in mijn leven betekend, niet alleen muzikaal. Als tiener vond ik het heel fijn dat mijn geaardheid ook deels bij hem te zien was.’
Noortje heeft twee solo’s in Lazarus, waaronder Changes, van het album Hunky Dory uit 1971, met de passende zin: ‘turn and face the strange.’ In de nieuwe frisse versie begint het lied als een jazzballad en verandert vervolgens in een soort van strijdlied in marstempo. Verandering is misschien wel het sleutelwoord in de carrière van Bowie, die er niet voor koos om zijn fans te pleasen met vertrouwd materiaal en een succesvol image, zoals Ziggy Stardust, een biseksuele kruising tussen Jezus, Andy Warhol en een rockster.
Herlaar: ‘Elly is enorm zoekend, zij vertegenwoordigt het constante verlangen om te transformeren, net als Bowie. Hij heeft een enorme drang gehad om anders te mogen en kunnen zijn, en dat voel je ook bij Elly. Het is een meisje met ruwe kantjes, niet echt the likable girl next door.’
De carrière van Herlaar raakte in 2010 in een stroomversnelling door haar hoofdrol in de musical Mary Poppins. Door haar rol in de televisieserie Lois als een tamelijk chagrijnige rechercheur zagen we al een andere kant van haar. En nu laat zij zich graag leiden door Ivo van Hove, met wie zij in 2017 al eens samenwerkte in de voorstelling Kleine Zielen bij Toneelgroep Amsterdam. Herlaar: ‘Bowie zingen is heel wat anders dan elke dag een hoge C in Mary Poppins halen. Het rauwe, ongepolijste hoort heel erg bij de muziek van Bowie en dat is ook wat mijn karakter Elly nodig heeft. Het gaat er soms stevig aan toe.
Ik ben net met mijn stiefdochter van twaalf naar Mamma Mia geweest, en ik weet niet of ik haar al zou willen blootstellen aan de heftigheid van Lazarus. Ik zou deze rol tien jaar geleden ook niet hebben kunnen spelen. Die onschuld van toen is nu wel verdwenen. Ik vind het zowel gaaf als eng om door Ivo te worden geregisseerd.’
Van Hove: ‘Die angst is onnodig. Bij Toneelgroep Amsterdam had ik het gevoel dat wij elkaar al heel lang kennen, een vanzelfsprekende samenwerking. Ik vind haar erg goed. En ik houd van musicals, ik doe binnenkort West Side Story in New York, dus ik vind het fijn dat we nu elkaars terrein betreden. Voor Lazarus zochten we zangers die goed kunnen acteren en acteurs die goed kunnen zingen. Dan kom je dus bij Noortje uit. En haar tienerdochter is zeer welkom. Ondanks de duisternis in Lazarus zorgt het slotnummer Heroes voor een happy end. Er is hoop, we gunnen elkaar iets, en alle gewone mensen zijn helden.’
(Het Parool 17-8-2019)
• Lazarus door Stage Entertainment, vanaf 3 oktober in DeLaMar.
• Een GIF met alle Bowie transformaties: https://helengreenillustration.com/filter/gif/Time-May-Change-Me
• Op de openingsavond van de Uitmarkt zingt Noortje Herlaar Changes met de band uit de voorstelling Lazarus