Disney’s The Lion King foto: Deen van Meer
Eind jaren 90 kreeg Julie Taymor van Disney de opdracht om van de tekenfilm een musical te maken. Ruim twee weken voor de Nederlandse première van The Lion King is ze in Amsterdam.
Van onze medewerker Patrick van den Hanenberg 23 maart 2004
Ook als het licht in haar Amsterdamse hotelkamer zonder aanwijsbare reden uitvalt, praat Julie Taymor onverstoorbaar verder over The Lion King. Niet alleen uit consideratie met de journalist, maar vooral omdat de Amerikaanse regisseur die eind jaren negentig werd gevraagd door Disney om de tekenfilm tot musical voor Broadway te transformeren, nog steeds verliefd is op deze ’theaterproductie’. Ruim twee weken voor de première van The Lion King in Nederland, door Joop van den Ende Theaterproducties op 4 april in het Scheveningse Circustheater, is Taymor (1952) een paar dagen in Nederland om kennis te maken met de makers van de Nederlandse versie. Inmiddels is ze alweer enkele grote theatervoorstellingen en films (Frida, Titus met Anthony Hopkins) verder, maar nog steeds voelt Taymor zich erg verbonden met de productie waarmee ze in 1997 op Broadway bij het grote publiek doorbrak. Taymor was in 1998 de eerste vrouwelijke regisseur die met een Tony Award, de hoogste theateronderscheiding in de VS, voor een musical werd beloond. We kennen het verhaal van de succesvolle tekenfilm: de leeuwenwelp Simba wordt door zijn vader Mufasa aan de dieren van de Pridelands gepresenteerd als de toekomstige troonopvolger. Zijn oom Scar grijpt echter met list en geweld de macht. Mufasa wordt vermoord en de kleine Simba wordt verjaagd. Na een avontuurlijke reis keert Simba als volwassen leeuw terug en eist de troon op.
Het is te merken dat de musical The Lion King ooit door een vrouw is gemaakt. In de jungle komt Simba zijn oude speelkameraadje Nala tegen, die door Taymor wordt ingezet om de voorstelling te ‘feminiseren’. ‘In de tekenfilm is zij een side-kick zonder karakter, gewoon op weg om voedsel te verzamelen. Ik heb haar het slachtoffer gemaakt van een aanranding door de arrogante Scar.’ Ook de baviaan Rafiki, de geestelijke gids die de dieren de waarde van de kringloop van het leven duidelijk maakt in het beroemde lied Circle of life, is bij Taymor een vrouw geworden. ‘In Zuid Afrika is de sjamaan tenslotte ook vaak een vrouw. Zij is een wijze dame, een beetje tovenaar, psychiater en dominee.’
Taymor heeft haar theaterfeminisme niet van een vreemde. ‘Mijn moeder was actief in de Democratische Partij. Toen ze 49 was ging ze weer studeren en heeft ze veel vrouwen overgehaald om een actieve politieke rol te spelen. Zij heeft bij mij de dorst gestimuleerd om het anders te doen dan gebruikelijk. Ik leef op in een omgeving die niet vertrouwd is en niet altijd even comfortabel is. Binnenkort ga ik naar Israël om een televisiefilm over de joods-Palestijnse strijd te maken.’ Als 14-jarige kreeg Taymor toestemming van haar ouders om alleen een reis door Sri Lanka te maken. En vanaf dat moment is de exotische koorts nooit meer overgegaan. Aan diverse universiteiten in de VS studeerde zij mythologie, theater en antropologie en bij de befaamde cultureel antropologe Margaret Mead volgde zij colleges niet-westerse culturen. In de jaren zeventig kreeg ze een beurs om naar Indonesië gaan. In plaats van de geplande drie maanden bleef Taymor vier jaar, en maakte ze met minimale middelen voorstellingen over het thema buitenstaander-insider. Terug in de VS ging ze door met het maken van avant-garde theater met veel Aziatische elementen, zoals schimmenspel en maskers. Het wordt in beperkte kring zeer gewaardeerd, maar doorgaans kwam haar werk niet veel verder dan festivals en Off-Broadway.
Toen Taymor aan The Lion King begon kende ze Afrika ‘alleen van National Geographic en van de fotoboeken van Leni Riefenstahl’. Van Disney kreeg ze volledige artistieke vrijheid. Direct wist ze dat er ‘veel meer Afrika’ in de voorstelling moest komen. Met ingenieuze poppentechnieken liet ze het totale Afrikaanse dierenrijk tot leven roepen. De filmmuziek van Elton John/Tim Rice duwde zij enigszins naar de achtergrond ten gunste van nieuwe Zuid-Afrikaanse muziek van Lebo M. ‘Ik besef dat je grote namen nodig hebt op de billboards, maar Afrika is de echte hoofdrolspeler.’ Een keer werd ze teruggefloten door Disney. ‘Ik wilde de dieren langzaam laten veranderen in mensen, maar dat ging Disney te ver. Als compromis zijn alle spelers duidelijk als mensen te herkennen en zijn bij de meeste dieren de maskers niet over maar op het hoofd geplaatst.’