Travestieten en transseksuelen mijmeren over hun levenspijn

Zes oudere mannen, strak in het maatpak, kijken de zaal in. Op het eerste gezicht zien ze er zelfverzekerd uit, maar in de ogen sluimert ook tristesse. Naast die oudere mannen staan een jonge god en de diva, de duidelijke leidster van het gezelschap.
‘Daar staan op het eerste gezicht grijze muizen,’ oordeelt Alain Platel (Gent, 1956), choreograaf van de voorstelling Gardenia, over een aantal oudere travestie-artiesten. Maar die grijze muizen hebben een opmerkelijk levensverhaal, dat er langzaam maar zeker uitrolt. De degelijke kleding wordt uitgetrokken en de mannen transformeren in de vrouwen die ze het liefst willen zijn: Marlène Dietrich, Josephine Baker, Judie Garland, Liza Minelli, Tina Turner en Norma (Sunset Boulevard) Desmond.
De Vlaamse transseksuele actrice Vanessa van Durme (Gent, 1948) begon haar leven als jongetje in een Gents arbeidersgezin. Al snel werd duidelijk dat hij liever een zij wilde zijn. Of beter nog, moest zijn. Het geld dat hij als amuseuse in Antwerpse travestieclubs en in de prostitutie bij elkaar sprokkelde gebruikte hij voor een geslachtsoperatie in Marokko. Een paar jaar geleden stapte Van Durme op Platel af, met wie ze eerder had samengewerkt in de voorstelling Allemaal Indiaan. Zij was geraakt door de Spaanse documentaire Yo soy asi over de sluiting van travestietheater Gardenia in Barcelona. Of daar geen mooie voorstelling in zat? Zij scharrelde zelf de cast bij elkaar uit haar seksueel gelijkgestemde vriendenkring. Twee professionele acteurs, maar ook een voormalige kapper, ontvanger van de belastingen en een oud-docent Zweeds.
Platel, die net terug is in Gent na een vermoeiende explosie met de voorstelling C[h]oeurs in Madrid (zie elders in De Krant van Carré): ‘Ik kende de wereld van transseksuelen en travestie niet. Aanvankelijk dacht ik dat het onderwerp niet interessant genoeg zou zijn voor een voorstelling van anderhalf uur. Het is vijf minuten heel heftig als een man in een vrouw transformeert, maar dan is alles wel verteld.’
Toen kwamen echter de verhalen los over de levens die achter die lijven zitten, en werd Platel, die de voorstelling maakte met mede-Gentenaar en regisseur Frank Van Laecke, steeds enthousiaster. In de voorstelling laat hij de bolsters van die grijze muizen openbreken. Niet betuttelend, en zonder al te makkelijke smeuïge privéverhalen. De dans, het gestileerde bewegingstheater suggereert wat die mannen is overkomen. De spelers laten zich nog eenmaal horen en zien in hun variétéact. Vooral de doorleefde play back versie van Marlene Dietrichs Sag’ mir wo die Blumen sind maakt indruk.
De (Russische) jongeman is de twijfelaar van het gezelschap. Terwijl de oudere mannen hun lotsbestemming wel hebben gevonden en daar vrede mee hebben is hij nog op zoek en worstelt hij met zijn levenspijn.

Gruwelverhalen uit de middeleeuwen

Platel begrijpt dat het publiek in Gardenia misschien een statement ziet over (in)tolerantie in een samenleving die steeds bekrompener dreigt te worden, maar het gaat hem vooral over de tristesse bij die mannen. ‘Het gekke is dat ook deze mensen vol vooroordelen zitten en enge ideeën hebben over wat acceptabel en niet acceptabel is. Ik hoorde tijdens de repetities hele harde, pijnlijke opmerkingen, waarmee de niet homo’s, niet transseksuelen en niet travestieten in een hoek werden gezet. Hoe langer je met die mensen optrekt, hoe beter je begrijpt waar dat allemaal vandaan komt. Hun hele leven hebben ze zichzelf moeten beschermen tegen nare opmerkingen. Het was zwaar om in de jaren vijftig en zestig in Vlaanderen als homoseksueel door het leven te gaan. Dat lijken wel gruwelverhalen uit de middeleeuwen. Dan word je waarschijnlijk zelf ook heel hard. Ik begreep het wel, maar dat pleit ze niet vrij.’
De makers van Gardenia waren tevreden met het resultaat en hoopten dat er een tournee van een paar maanden in zou zitten. Gardenia werd echter een doorslaand succes, waarmee de mannen inmiddels al een paar jaar Europa en de rest van de wereld afreizen.
Aan het slot van elke avond klinken zware doodsklokken, die het einde van het theater aankondigen. De Gardenia-spelers laten het voorlopig toch nog met veel gevoel voortleven.

Gardenia door Les Ballets C de la B en NTGent in Koninklijk Theater Carré, 26 t/m 28 juli.