‘Als ze in de concentratiekampen walkmans hadden gehad, zouden ze er niet zo chagrijnig hebben rondgelopen.` Deze grap maakte Ischa Meijer in 1983 toen hij als Izzy M, der sympathische Jude in Berlijn op het podium stond. Het publiek raakte behoorlijk in verwarring van deze doorgeslagen Nederlandse joodse journalist/part time komiek.
Dit memorabele optreden wordt niet genoemd in Laβ dich überraschen, (een zinnetje uit een bekend liedje van Rudi Carrell: ..schnell kann es gescheh’n daβ auch deine Wünsche in Erfülling geh’n), een overzicht van activiteiten van Nederlandse amusementsartiesten in Duitsland. Dat heeft niets met het beperkte aantal optredens van Meijer te maken, want Nederlandse eendagsvliegen in Duitsland als Don Quishocking, Freek de Jonge en Purper (Puper genoemd) komen wel aan bod. Met de ruim dertig pagina’s bijlagen – discografie, noteringen op de hitlijsten en filmtitels – maakt het boek een meer dan degelijke indruk. Misschien was Meijer een beetje té verrassend.
Toch is verrassing het sleutelwoord bij de verklaringen van het succes van televisieartiesten als Lou van Burg en Rudi Carrell, en theater- en platenartiesten als Herman van Veen, André Rieu, Mini & Maxi, Heintje, de Sissies (Gerrie en Dorine van der Klei), Hans Liberg en natuurlijk Vader Abraham, die 3,5 miljoen platen met zijn Smurfen (Schlümpfen) heeft verkocht. Het Duitse platenlabel Bear Family Records heeft zelfs een aparte afdeling Hollandmädel, met Corry Brokken, Greetje Kauffeld en Mieke Telkamp.
Spontaan, losbandig, vrolijk en creatief zijn de eigenschappen die de Nederlanders worden toegedicht, en die de deur naar de Duitse markt hebben geopend. Daarachter zit een vrijere opvoeding en een losser schoolsysteem dan bij de Duitsers, die daar stiekem bewondering voor hebben. Volgens John de Mol, die samen met Joop van den Ende een niet onaanzienlijk deel van het Duitse televisieamusement levert, is het iets minder romantisch: De Nederlanders hebben een scherp inzicht in de wensen van de massa.
De peetvader van de Nederlandse veroveraars van het Oosten, en ook de meest controversiële, is zonder twijfel Johan(nes) Heesters. De eerste 35 bladzijden van het boek zijn voor de zanger die in 1934 bij de Weense Volksopera begon om al snel een van de steunpilaren te worden van de gelijkgeschakelde Duitse operette- en filmindustrie. Eventjes had hij nog een menigsverschil met Joseph Goebbels omdat Heesters in 1938 met het joodse emigrantengezelschap van Fritz Hirsch een tussendoortje in Den Haag en Amsterdam speelde. Maar verder heeft hij zich enthousiast voor het nazi-amusement ingezet. Een foto toont Heesters op bezoek in het concentratiekamp Dachau in 1941. Deze houding is hem na de oorlog in zijn geboorteland behoorlijk kwalijk genomen. Ik heb ervoor gezorgd dat het Duitse volk de oorlogsellende kon vergeten, zo verdedigde Heesters zich. Schiweck stelt daar heel nuchter tegenover dat daardoor de ellende juist extra lang heeft geduurd.
Ofschoon kleinkunstenaars als Herman van Veen en Robert Long wat meer de diepte ingingen en ook het werk van actrice Cox Habbema in de DDR aan de orde komt, maakt het boek duidelijk dat de Nederlanders vooral verstrooiing brachten/brengen. Niet iedere Duitser toont zich even dankbaar. Een lezer in het tijdschrift Express schreef al in 1970 dat als Heintje en Rudi Carrell naar Nederland teruggaan, Duitsland daar geestelijk niet armer van wordt.

Ingo Schiweck: Laβ dich überraschen. Niederländische Unterhaltungskünstler in Deutschland nach 1945.
Agenda Verlag € 32,80