‘Ja, ik heb een Albert Heijn Bonuskaart. En aangezien ik nu gepersonaliseerde aanbiedingen krijg, gebaseerd op mijn gebruikelijke aankopen, kan ik mijn favoriete wijn met een aardige korting kopen. Het is irrationeel en stom dat ik daar aan meedoe, maar het is heel verleidelijk.’
George van Houts (Zaandam, 1958) heeft meteen de kern te pakken van #niksteverbergen, de nieuwe aflevering in de serie van theatergroep De Verleiders over belangrijke hedendaagse vraagstukken: de grootgrutter weet precies wat zijn klanten in hun boodschappenkarretje gooien, en die klanten kunnen de verleiding niet weerstaan om, in ruil voor de persoonlijke gegevens die ze via hun Bonuskaart afstaan aan meneer Albert, een paar dubbeltjes minder te betalen voor hun favoriete chips, vruchtensap of wijn. Want, wat maakt het uit? Iedereen mag toch wel weten wat ik op mijn brood smeer? Ik heb toch niks te verbergen.
Of toch wel? Van Houts: ‘Als die gegevens over mijn wijnconsumptie in handen van mijn verzekeraar komen, dan hang ik. Dan kan ik dubbele premie gaan betalen.’
Ook Tom de Ket (Assen, 1958), met wie Van Houts al meer dan twintig jaar een theaterkoppel vormt, heeft zo’n kaart. En ook nog een van de Praxis, de gezondheidswinkel en nog een hele trits. En ze zitten allebei op Facebook, want het is wel een heel erg handig medium om je theateractiviteiten aan de man te brengen. Gewillig meelopen in de big-data-race is zo praktisch, zo gezellig, zo verslavend, zo verleidelijk.
Van Houts: ‘Het is net als de rattenvanger van Hamelen. Blijkbaar is de muziek zo mooi, dat we er geen weerstand aan kunnen bieden. Vorig jaar riep Arjen Lubach de kijkers van Zondag met Lubach op om te stoppen met Facebook. Bij de VPRO zorgde dat voor blinde paniek, want al hun programma’s hadden juist zo zorgvuldig hun eigen Facebook-community opgebouwd. Die actie van Lubach is dus een vroege dood gestorven.’
In hun werkruimte in Durgerdam aan het IJsselmeer, waar ze de laatste hand leggen aan het script van #niksteverbergen benadrukken ze vooral de gevaarlijke kant van digitale Big Brothers als Google en Facebook.
George: ‘Deze en andere commerciële partijen hebben een convenant met allerlei overheidsdiensten, waardoor de informatie die zij hebben verzameld gebruikt kan worden door de opsporingsdiensten, zoals de AIVD. Zo kan er een risicoprofiel worden geschetst van de bevolking. Normaal gesproken ben je als burger onschuldig, totdat het tegendeel is bewezen. Nu wordt het omgedraaid. De burger is al schuldig vanwege zijn postcode en het type auto waarin hij rijdt. En dat terwijl bewezen is dat op basis van massasurveillance nog nooit een terrorist is opgepakt.
‘We hebben gezien in de Cambridge Analytica-zaak dat de profielen van vijftig miljoen Facebook-gebruikers in handen zijn gekomen van partijen die daarmee de Amerikaanse verkiezingen hebben gemanipuleerd. En in Engeland zijn via een vergelijkbare weg kiezers in de richting van Brexit geduwd. Commerciële gegevens kunnen politiek worden ingezet. Dan is de nachtmerrie compleet. Er is een monster van Frankenstein gecreëerd.’

Vroeger zag God alles, nu Google en Facebook. Misschien vindt de mens het niet zo erg om in de gaten te worden gehouden.
Tom: ‘De meeste mensen beseffen niet dat ze in de gaten worden gehouden. Of ze denken er niet echt over na. Bijna iedereen zegt dat privacy heel belangrijk is, maar vrijwel niemand handelt ernaar.’
George: ‘Wij willen heel graag ergens bij horen, al is het maar een Instagram-gemeenschap. Dan voelen we ons op een bepaalde manier gezien en gehoord. Sinds de ontkerkelijking missen we de sociale samenhang en die vinden we nu wel op het internet. En dan doen we luchtig over de gevaren. De democratie is flinterdun. Dat zie je op dit moment in Polen, Hongarije, Brazilië en in de VS onder Trump. En dan kun je rare dingen doen met de informatie die je hebt verzameld. Je moet maar even afwachten wie er hier in Nederland aan de macht komt, maar misschien wil zo’n nieuwe regering wel weten waar alle moslims wonen, om ze, net als de Oeigoeren in China, in opvoedingskampen op te sluiten. Deze gegevens worden ook gebruikt in landen waar bijvoorbeeld homoseksualiteit verboden is.’

Wat vinden jullie van het alternatief om je net als Walter de Rochebrune, het kluizenaarstypetje van Wim de Bie, af te sluiten van de wereld?
Tom: ‘Dat is natuurlijk niet realistisch. In de stad hou je het off the grid vijf minuten vol en op het platteland een half uur. We kunnen niet meer terug, maar met onze voorstelling willen we mensen wel laten inzien dat we slaven zijn geworden van de grote digitale bedrijven. We moeten echt veel voorzichtiger zijn met het verstrekken van persoonlijke informatie. Papieren dossiers kunnen nog wel eens kwijt raken of in de fik worden gestoken, maar digitale informatie blijft altijd bestaan. Je komt er nooit meer van af. Er wordt over gesproken om de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aan te vullen met een nieuw artikel: het recht om vergeten te worden.
‘En het wordt natuurlijk nog veel erger met de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. Er werd altijd geroepen dat een machine geen Bach kan maken, maar dat stadium zijn we al gepasseerd. Dat gaat een grotere impact hebben dan de Industriële Revolutie. Onze creativiteit en denkkracht zal worden overgenomen en worden overtroffen, en dat gaat ongelooflijk veel banen kosten.’

Jullie ijzersterke voorstelling over de bankwereld lijkt de bankiers niet echt in een andere richting te hebben geduwd, Nederlanders lijken niet politiek bewuster te zijn geworden door de Verleiders-voorstelling Stem kwijt. Heeft dit activistische theater wel zin?
George: ‘Ik ben tegen de klippen op optimist. De digitalisering heeft ook een enorme emanciperende werking gehad. Toegankelijkheid van informatie is verveelvoudigd de afgelopen tijd en dat kan je ook gebruiken om het monster van Frankenstein te bestrijden. We hebben de mogelijkheid om fake news te ontmaskeren en te bestrijden, net zoals we gedaan hebben met het nepnieuws van het communisme en katholicisme.
‘In de jaren zeventig woonde ik aan de Zaan. De wereld ging ten onder. Er dreven groene schuimvlokken op de rivier, de vissen stierven, het oppervlaktewater was te goor om in te zwemmen. En dat hebben we toch met z’n allen weten aan te pakken. Ik geloof dus wel in de oplossingsmogelijkheid van de mensheid. Maar er moet soms heel erg hard voor worden gevochten. Desnoods tot bloedens toe. We moeten zelfs niet bang zijn om de guillotine in te zetten. Maar vooralsnog kiezen we voor de strijd via het theater. Het succes van de vorige afleveringen van De Verleiders bewijst dat er behoefte is aan dit soort theater, een mengeling van activisme, toneel en standup. Nee, we geven nog lang niet op.’

#niksteverbergen door De Verleiders, tekst: George van Houts en Tom de Ket, spel: George van Houts, Tom de Ket, Pierre Bokma, Victor Löw, Leopold Witte en Peter Drost (de laatste twee zullen hun rol afwisselen), regie: Aat Ceelen.
Vanaf 26 januari 2019 in de theaters
Première: 14 februari 2019 in Koninklijk Theater Carré Amsterdam
Tournee t/m 23 juni 2019
www.bostheaterproducties.nl