De Zuid-Afrikaanse zangeres Lungiswa Plaatjie maakt zich klein op het podium en zingt bijna fluisterend. Ook al wordt het Xhosa-lied Ukanghele niet vertaald, je weet vrijwel meteen dat het gaat over wanhoop en treurigheid. Na een paar minuten krijgt ze steun in haar klaagzang van de tweede zangeres van het gezelschap en de mannen van het Khayelitsha United Mambazo Choir. Het wordt indringender, er komt meer boosheid bij. Dan voert gitarist Jitsvinger het ritme op en maakt agressie en vastberadenheid zich van de groep meester. Met stevige armgebaren wordt duidelijk gemaakt dat die narigheid eindelijk eens moet ophouden.
Zelfs in een kale repetitieruimte in Vinkenveen waar de groep zich voorbereidt op de Nederlandse tournee van South African Road Trip: Celebrating Life, komt het nummer stevig over. Na de repetitie komen koorlid Lindisipho Lennox Tsawe en hiphopzanger Jitsvinger nog even terug op het nummer.
Tsawe: ‘Het gaat over een algemeen gevoel van onbehagen, zowel in het persoonlijke leven als je tegenslag hebt en de foute beslissingen neemt, maar het gaat ook indirect over de verkeerde richting die Zuid Afrika op gaat. Het verschil tussen arm en rijk wordt steeds groter, en dat is nu niet meer het verschil tussen zwart en blank, maar tussen zwart onderling. Het wordt tijd dat president Zuma verdwijnt.’
Jitsvinger: ‘Ik heb geen vertrouwen in welke opvolger dan ook. Door gebrek aan goed onderwijs is de Zuid-Afrikaanse samenleving domweg niet politiek bewust genoeg. We zijn politieke analfabeten die de taal van de politici niet spreken. Behalve onderwijs heb je het oog van de kunstenaar nodig om de samenleving echt te kunnen doorgronden, maar er is veel te weinig ruimte voor maatschappelijk georiënteerde kunst in Zuid Afrika.’
Tsawe: ‘Ubuntu, het saamhorigheidsgevoel waar Nelson Mandela op hamerde is momenteel ver te zoeken. Als ik na deze tournee weer thuis kom in het township Khayelitsha dan is algemeen bekend in de buurt dat ik weer wat extra’s heb verdiend in Nederland. Als ik dan over straat loop vertrouw ik de honden die ik tegenkom meer dan de mensen. Laatst kwam mijn vrouw met twee tassen boodschappen thuis. Toen zij de volgende dag het huis uit was is er ingebroken en zijn die boodschappen gestolen, het was gewoon eten.’
Tsawe staat normaal gesproken dagelijks met zijn koorvrienden op straat in het toeristische havenkwartier van Kaapstad en verdient daar met hun traditionele en hedendaagse repertoire en simpele choreografie een redelijke boterham. Producent Inge Bos, die een deel van het jaar in Zuid Afrika vertoeft, zag die groep daar optreden en hoorde nauwelijks verschil met het befaamde Ladysmith Black Mambazo, dat naam heeft gemaakt met Paul Simon op het album Graceland. De groep uit het township Khayelitsha speelde een ondersteunende rol in de musical Amandla! Mandela van Bos Theaterproducties. Inge Bos is vastbesloten dat deze groep de wereld rond kan gaan, maar dan wel in combinatie met twee Xhosa zangeressen en Jitsvinger, waardoor de avond een gevarieerd karakter krijgt. Dit gezelschap moet het publiek meenemen op een muzikale trip van de Oost- naar de Westkaap. Het is de route die veel Xhosa-mannen en vrouwen volgen, van hun geboorteplek naar Kaapstad, waar ze werk hopen te vinden. Na hun dood maken ze meestal de omgekeerde reis om in vertrouwde grond rust te vinden.
Jitsvinger heeft inmiddels twee goedlopende albums op zijn naam staan, en heeft tournees gemaakt door Taiwan, Frankrijk en Zwitserland. Normaal gesproken weet hij zich omringd door roadies.
Jitsvinger: ‘Met deze groep behoor ik nu ook tot de blauwe boorden artiesten. Dat is erg verfrissend. In het programma ben ik de verbindende factor tussen de twee zangeressen en het Khayelitsha koor. Ik sla als het ware met mijn verhalen en hiphop de bladzijden om. Dat doe ik in het Engels en Afrikaaps. Die naam heb ik zelf bedacht. Het is de taal die zich heeft bevrijd van de beknelling van het Boeren-Afrikaans en die zich heeft gemengd met Engels en Xhosa. Afrikaanse rap is een snel groeiend genre. Ik ben 35 jaar, maar er zit alweer een radicale generatie onder mij. Erg veel ruimte op de Zuid Afrikaanse radio is daar niet voor, die zendt vooral Engelse en Amerikaanse popmuziek uit. Treurig om je eigen cultuur zo te negeren.’
Patrick van den Hanenberg
South African Roadtrip: Celebrating life is op 11 december te zien in De Kleine Komedie en op 27 december in DeLaMar.