Het is misschien niet echt eerlijk tegenover componist Henny Vrienten en tekstdichter André Breedland, die zich suf hebben geschreven voor de musical Ciske de Rat, maar bij Ik voel me zo verdomd alleen lopen de rillingen over de rug. De hit uit de film van 1984, die in de theatermusical is teruggehaald, is een superieur levenslied, waarin de vooroorlogse ellende, Jordaansentiment en de onbevangenheid van een kind prachtig samenvallen. Wat dit nummer onvergetelijk maakt in de musical is dat het een duet is geworden van Danny de Munk, de film-Ciske, maar nu als volwassen man en zijn schaduw uit het verleden, gespeeld door het innemende joch Dave Dekker. De kleine rat begint krachtig ingetogen aan het lied, en krijgt dan steun van zijn oudere ik, die als soldaat terugkijkt op zijn bewogen jeugd, waarin hij zijn tirannieke moeder heeft vermoord. Twee Ciske producties ineen, hier wordt Nederlandse cultuurgeschiedenis geschreven.
Van de 1200 ‘blanke jongens tussen de 8 en 12 jaar met een maximale lengte van 1.50 m. en een heldere zangstem’ die auditie hebben gedaan voor de rol van Ciske en zijn klasgenoten, zag het premièrepubliek met de koningin Dave Dekker als eerste Ciske. Al zijn die andere Ciskes maar half zo goed als Dekker, dan zal niemand klagen. Hier stond de reïncarnatie van André Hazes, Willy Alberti en Danny de Munk zelf. ‘Had ik maar iemand om van te houden, twee zachte armen om me heen.’
Met die armen om hem heen komt het wel goed. Die krijgt hij niet alleen van het publiek, maar ook in het fraaie bogendecor met Breitner-achtige impressies zien we die armen terug. Bogen van de Amsterdamse bruggen en het Centraal Station, de plek waar de gemobiliseerde soldaten verzamelen. Het verhaal begint met Koningin Wilhelmina die haar landgenoten eind augustus 1939 via de radio toespreekt. ‘De situatie is ernstig.’ Met het ritme van een trein, die naar de afgrond dendert, zingt het soldatenkoor over de dreiging. Tekst, compositie en uitvoering zijn volmaakt. En dat blijft de hele avond zo. De muziek van Vrienten is foutloos en haakt in op elke sfeerwijziging in het verhaal: Charleston, Jordaanwals, Sondheim-complexiteit, alles zit erin. De tekst is brutaal en warm, met een herwaardering voor het scheldwoord ‘graftak.’ Het spel is ontroerend en geestig. Marjolein Touw als grofgebekte harde moeder is meesterlijk, en zo kan het hele rijtje spelers worden afgegaan. Ciske de musical staat op de schouders van de hele Nederlandse musicalgeschiedenis, van De Jantjes via Kruimeltje tot de Schmidt/Bannink-producties. Dit is de meest indrukwekkende oorspronkelijke Van den Ende-musical.
De musical gaat verder dan de film, die ophoudt als Ciske uit de jeugdinrichting komt. Nu wordt ook het oorlogsverhaal verteld met de ideologische tegenstellingen. De twee perioden van Ciskes leven worden slim overbrugd door Meester Bruijs (Hugo Haenen), die de kleine rat zo liefdevol heeft opgevangen en nu als wachtmeester in mobilisatietijd over soldaat eerste klas Cis Vrijmoeth waakt. In het dramatische lied Oorlog in mijn hoofd – waarin De Munk zich een groot acteur en zanger toont – zien we de strijd aan de Grebbelinie, maar ook de traumatische moord op zijn moeder. Ciske de Rat is een aaneenschakeling van emoties zonder enige dip.
Ciske de Rat door Joop van den Ende Theaterproducties, muziek: Henny Vrienten, script en liedteksten: André Breedland, regie: Paul Eenens, Koninklijk Theater Carré Amsterdam 5 oktober. Tournee tot eind juni 2008.
De musical Ciske de Rat is gebaseerd op de Ciske-trilogie van journalist en ex-onderwijzer Piet Bakker (1897-1960), die werd gepubliceerd tussen 1941-1946. Het eerste deel, Ciske de Rat, is in 1942 geschreven, maar Elzevier meldt 1941 als verschijningsjaar, omdat Bakker zich niet heeft aangemeld bij de Kultuurkamer, wat vanaf 15 februari 1942 verplicht is. Het anti-Duitse slotdeel Cis de Man is in 1943 geschreven, maar wordt pas na de oorlog gepubliceerd. De roman over het Amsterdamse straatschoffie is in meer dan dertig talen vertaald. In 1948 speelde het Nederlands Volkstoneel in de Koninklijke Schouwburg het stuk Ciske, met een meisje in de hoofdrol. De jonge jaren van Ciske werden in 1955 en 1984 verfilmd. De tweede keer met de toen 14-jarige Danny de Munk in de hoofdrol. De film trok meer dan twee miljoen bezoekers. Met de extra scènes die waren gedraaid zond de KRO in 1986 een 4-delige televisieserie uit. De AVRO heeft in de jaren zeventig ook al eens een tv-serie Ciske de Rat uitgezonden.