In een vlaag van ongecontroleerd nationalisme riep premier Balkenende een tijdje terug de Nederlandse bevolking op om wat meer VOC-mentaliteit te tonen. Ingedutte Nederlanders konden volgens hem een voorbeeld nemen aan die stoere knapen, die in de 17e eeuw met opgestroopte mouwen naar de Oost voeren om het kleine landje aan de Noordzee een prominente plek op de wereldkaart te bezorgen.
Nederlanders met iets meer historisch besef dan de premier associëren de VOC niet alleen met de blinkende kant van de Gouden Eeuw. Zij hebben ook wel eens wat gelezen over de slaven- en opiumhandel van de eerste multinational ter wereld, en de massamoord van gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen op inlanders die het waagden om hun gewilde specerijen aan andere kopers aan te bieden dan de VOC.
Marc Klein Essink (Bussum 1960) is er dan ook niet zo zeker van dat Balkenende blij zal zijn met het beeld van de VOC-mannen dat oprijst uit het toneelstuk De Batavia over de schipbreuk van deze parel van de VOC-vloot voor de Noordkust van Australië in 1629. Want hebzucht, jaloezie en moordzucht zijn toch niet de eigenschappen waar een mens mee dient te pronken.
Een aantal jaren geleden sprak Klein Essink met collega-acteur Hein van der Heijden over een mogelijk toneelstuk over de VOC, waarin hij graag zou willen spelen. De Indische geschiedenis heeft altijd door het ouderlijk huis van Marc Klein Essink gedwarreld. Zijn moeder werkte na de oorlog als secretaresse bij Philips en zocht het avontuur in Nederlands-Indië. Zij bleef er tot de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949. Zijn vader was na de tweede wereldoorlog als Welfare Officer in het Nederlandse leger in de Oost terecht gekomen, waar de Nederlandse overheid met geweld probeerde om het onafhankelijkheidsstreven van Sukarno en de zijnen de kop in te drukken. De jonge soldaat reed in de tijd van de Politionele Acties rond met artiesten en verzorgde de kantines. Maar hij moest ook wel eens piketdiensten draaien en heeft toen zelf ook onder vuur gelegen. Hij heeft de verhalen over de gruwelen van de oorlog en de excessen aan Nederlandse kant aan zijn kinderen verteld. Zoon Marc heeft lange tijd gespeeld met het plan om een film te maken over dit ‘Vietnam’ in de Nederlandse geschiedenis, maar met een toneelstuk over De Batavia kan zijn belangstelling voor de Nederlands-Indische/Indonesische geschiedenis ook weer een tijdje worden bevredigd. Twee seizoenen terug speelde Essink een rol in een nieuwe toneelversie van Max Havelaar. De Batavia is na Max Havelaar, De stille kracht en Van oude mensen, de dingen die voorbij gaan het vierde deel van het koloniaal vijfluik van theaterbureau Hummelinck Stuurman.
Kees Hulst, die het afgelopen seizoen schitterde in het vrolijk chaotische stuk Wuivend Graan van Wim T. Schippers, werd erbij gehaald om het Batavia-plan van Klein Essink en Van der Heijden wat concreter te maken. Men maakte dankbaar gebruik van de historische thriller Batavia’s Graveyard (De Ondergang van de Batavia) uit 2002 van de Engelse historicus Mike Dash, die op zijn beurt weer teruggreep op het toneelstuk Shipwreck uit 1949 van de Australische auteur Douglas Stewart. Daarin worden de noodlottige gebeurtenissen keurig op een rijtje gezet: De Batavia maakt deel uit van een vloot van zeven VOC-schepen die in oktober 1628 van Texel vertrekt onder commando van de Antwerpse koopman Pelsaert. Naast de 341 opvarenden (VOC-mannen en 38 betalende passagiers) bestaat de lading uit onder meer 12 kisten zilveren muntgeld en goud, juwelen, laken, wijnen en 130 blokken bewerkt zandsteen, die een poort moeten vormen in het nieuw te bouwen Kasteel van Batavia. Onderweg weet Pelsaert, in het toneelstuk gespeeld door Klein Essink, na een verkrachtingsincident muiterij van de roerige bemanning te voorkomen, maar als De Batavia schipbreuk lijdt op het Morning Reef voor de Australische kust gaat het toch helemaal mis. De schipbreukelingen die op verschillende eilanden terecht komen hebben nauwelijks leefvoorraden, waardoor het slechtste in de mens boven komt.
Marc Klein Essink: ‘We hebben lang geworsteld met de vorm van het stuk. Uiteindelijk hebben we bedacht dat het over een filmcrew moet gaan die de ondergang van De Batavia filmt, maar die zelf ook in de problemen komt op de eilanden waar de film wordt opgenomen: telefoon werkt niet meer, ze raken door de voorraden heen. Dan krijg je dus twee gespiegelde situaties. We hebben er een combinatie van Expeditie Robinson en De Gouden Kooi van gemaakt, waarin de overlevingsspelletjes steeds heftiger worden. Ik heb als presentator van de Staatsloterij, met een hoofdprijs van honderdduizend gulden, gemerkt dat mensen heel ver kunnen gaan. Onder druk wordt alles vloeibaar, dus ook mensen. Mijn producent John de Mol zei altijd: ‘Het moet met de K van keihard.’ Net als De Mol dacht ik toen zelf meer aan het belang van het programma dat ophef moest veroorzaken dan aan de menselijke kant.’
Inmiddels heeft Klein Essink zijn tv-leven achter zich gelaten. Na een paar zeer succesvolle jaren in de series Medisch Centrum West en De Brug, maakte John de Mol hem duidelijk dat het voor een acteur altijd ‘drie hoog achter’ zou blijven en haalde hem over om te gaan presenteren. Na Linda de Mol en Peter Jan Rens was hij nummer drie in de stal van De Mol. ‘Ik heb al die jaren hele goede contracten afgesloten, zodat ik nu min of meer kan doen wat ik wil. Ik kijk niet neer op het amusementswerk dat ik heb gedaan. Het was misschien plat maar ook iets eenvoudig eruit laten zien is een kunst. En daardoor heb ik nu de gelegenheid om me naast het acteren bezig te houden met zaken waar ik me werkelijk bij betrokken voel, zoals Day for Change, een organisatie die microkrediet onder de aandacht wil brengen. We steunen leerlingen uit het Basisonderwijs met een klein bedrag, waarmee ze winstgevende projecten kunnen starten. Het verdiende geld gaat weer als microkrediet naar ondernemende mensen in arme landen. Kijk maar eens op www.dayforchange.nl.’
Microkrediet heeft Klein Essink niet meer nodig. Onlangs heeft hij een huis uit 1620 in Monnickendam gekocht. ‘Daar zit eikenhout in uit Polen, dat Rembrandt heeft gebruikt voor zijn panelen en waarmee ook de Batavia is gebouwd. Zulke historische cirkels maken diepe indruk op mij.’
De Batavia, met onder meer Marc Klein Essink, Kees Hulst, Georgina Verbaan, Hein van der Heijden en Vera Mann.